Κατά την τελευταία εικοσαετία έχει παραχθεί στην Ελλάδα και διεθνώς σημαντικό επιστημονικό έργο σχετικά με τους πρώτους δύο αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη. Αναφέρουμε ενδεικτικά το βιβλίο της Molly Greene για την περίοδο μέχρι το 1720, τη συστηματική έκδοση περιλήψεων των καταχωρίσεων των οθωμανικών ιεροδικαστικών κωδίκων που φυλάσσονται στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, σε επιμέλεια της Ελισάβετ Ζαχαριάδου, και τον συλλογικό τόμο με θέμα την Κρήτη και την ανατολική Μεσόγειο, 1645-1840, προϊόν διεθνούς συμποσίου που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών/Ι.Τ.Ε. Επιπλέον, οι παλαιότερες μεταφράσεις των οθωμανικών ιεροδικαστικών κωδίκων από τον αείμνηστο Νικόλαο Σταυρινίδη έχουν αξιοποιηθεί στη συγγραφή ενός αξιόλογου αριθμού συνθετικών μελετών. Αυτό το αυξημένο ερευνητικό ενδιαφέρον έχει επίσης ως αποτέλεσμα να έρθει στο φως πλήθος νέων οθωμανικών πηγών: φορολογικά απογραφικά κατάστιχα και άλλες πηγές που απόκεινται στο Οθωμανικό Αρχείο της Πρωθυπουργίας στην Κωνσταντινούπολη και άλλα τουρκικά αρχεία, μουσουλμανικές επιτύμβιες στήλες και άλλο επιγραφικό υλικό από τις πόλεις και την ύπαιθρο του νησιού, αλλά και οθωμανικά ιστοριογραφικά και λογοτεχνικά κείμενα.
Στην ομιλία μας, θα αναλύσουμε κριτικά τα νέα σημαντικά πορίσματα της έρευνας για την Κρήτη της οθωμανικής περιόδου, επισημαίνοντας την ανάγκη η περίοδος αυτή της κρητικής ιστορίας να ερμηνεύεται στο πλαίσιο των θεσμών που επέβαλε στο νησί η ένταξή του στην Οθωμανική αυτοκρατορία, καθώς και την ανάγκη να υπερβούμε με νηφάλιο τρόπο και σεβασμό στις αρχές της επιστημονικής έρευνας τις προκαταλήψεις αναχρονιστικών ερμηνευτικών σχημάτων που καθιερώθηκαν κατά την ταραγμένη περίοδο του β' μισού του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα και αντανακλούν εν πολλοίς τις αντιλήψεις και τις εντάσεις εκείνης της εποχής.
Στόχος μας είναι επίσης να παρουσιάσουμε τις προοπτικές και τα ζητούμενα της επιστημονικής έρευνας για την Κρήτη της περιόδου 1645-1821. Σε αυτό το πλαίσιο, θα τονίσουμε τη χρησιμότητα νέων τεχνολογιών, όπως τα συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS), στην επεξεργασία και απεικόνιση με καινοτόμο τρόπο των πληροφοριών που μας δίνουν οι ιστορικές πηγές, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη βάση δεδομένων Ψηφιακή Κρήτη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών/Ι.Τ.Ε., αλλά και άλλα σχετικά εγχειρήματα.
Τέλος, στην ομιλία μας θα επισημάνουμε πως η εξέταση της ιστορίας της Κρήτης της περιόδου 1645-1821 με βάση τις μεθόδους, τα εργαλεία και τη θεωρητική σκευή της οθωμανολογικής έρευνας συνεπάγεται ωφέλεια όχι μόνο για τις κρητολογικές, αλλά και για τις οθωμανολογικές σπουδές, καθώς τις εμπλουτίζει με την περίπτωση μιας μεγάλης νησιωτικής επαρχίας με μικτό πληθυσμό για την οποία σώζεται πληθώρα πηγών (αρχειακών, επιγραφικών, αφηγηματικών, αρχαιολογικών), η διασταύρωση των οποίων είναι εξαιρετικά γόνιμη.
[Κρητικά Χρονικά, τ. ΛΖ' (2017), Ηράκλειο, Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, σσ. 163-193]